Ο Σακελλαρίδης
Τα παρακάτω άρθρα δύο μεγάλων μουσικοδιδασκάλων του
περασμένου αιώνος, του Κωνσταντίνου Ψάχου και του Γεωργίου Τσατσαρώνη, που
δημοσιεύθηκαν το μεν πρώτο στην εφημερίδα «Ιεροψαλτικό Βήμα» στα τέλη του 1938,
το δε δεύτερο, 50 χρόνια μετά, στα μέσα του 1988, στην εφημερίδα «Ορθόδοξος
Τύπος», αναφέρονται στον Σακελλαρίδη. Ο Ιωάννης Σακελλαρίδης υπήρξε ένας ιδιόμορφος
εκκλησιαστικός μουσικός που έδρασε στην Αθήνα κατά τα τέλη του ΙΘ΄ και στις αρχές
του Κ΄ αιώνος. Το μουσικό του σύστημα κατάφερε να επικρατήσει στους ναούς της πόλης
για αρκετές δεκαετίες. Σήμερα βεβαίως το
σύστημα αυτό έχει εξαλειφθεί και δεν χρησιμοποιείται ούτε από τους ελάχιστους
γραφικούς θαυμαστές του. Η βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική όμως ακόμη και
σήμερα κινδυνεύει από άλλων ειδών οθνεία συστήματα, για τα οποία θα αναφερθούμε στο μέλλον. Προς το παρόν για να αποφύγουμε τη
διάβρωση, ας έχουμε ανοιχτά τα μάτια μας (δηλαδή τα αυτιά μας).
(ΙΕΡΟΨΑΛΤΙΚΟΝ ΒΗΜΑ, Τ.24/25,
1-12-1938/1-1-1939)
(ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ, Τ. 784, 8-4-1988)
Παρουσιάζετε ένα μεγάλο ζήτημα εντελώς μονόπλευρα ως συνήθως. Ο Σακελλαρίδης ήταν και σπουδαίος ψάλτης της βυζαντινής μουσικής αλλά και μελοποιός με πηγαίο ταλέντο και καλαισθησία. Ο εγωισμός κάποιων δεν τους επιτρέπει να το παραδεχθούν, ακόμα και σήμερα, τόσα χρόνια μετά από το θάνατό του (1938). Τον αντιπάθησαν ίσως επειδή στάθηκε περισσότερο Έλληνας και λιγότερο Ρωμιός και κατ' επέκτασιν λιγότερο Ανατολίτης. Τον αντιπάθησαν γιατί είπε αλήθειες και καινοτόμησε. Ήταν αυτός που τόνιζε στο πρωτότυπο τα χορικά της Αντιγόνης και της Ηλέκτρας, αυτός που συνέθετε πατριωτικά θούρια σαν το " Όλη δόξα, όλη χάρη" για τη νεολαία. Τον θαύμαζαν ο Περικλής Γιαννόπουλος, αλλά και ο Άγιος Νεκτάριος. Δεν υπήρξε μεγάλος για την αρμονική επένδυση που έκανε σε ορισμένους μόνον ήχους και ύμνους, αλλά διότι ξεχώρισε το ουσιώδες από το επουσιώδες και εκλαΐκευσε μουσικούς θησαυρούς άγνωστους στο ευρύ κοινό. Είδε το δάσος και όχι το δέντρο. Οι εναρμονίσεις του δεν έχουν σχέση με την αρμονία που διδάσκεται στα Ωδεία. Οι απλές και σαφείς μεταγραφές του στο πεντάγραμμο, αλλά και οι απλοποιήσεις του στη βυζαντινή παρασημαντική είναι μοναδικές. Κανένας άλλος δεν καταπιάστηκε με κάτι παρόμοιο μέχρι σήμερα. Αυτός πρώτος με τα παιδιά του τόλμησε να μιλήσει για την ελληνική μουσική στο Μόναχο και να δώσει συναυλίες, ενώ απέδειξε τη σχέση της αρχαίας ελληνικής μουσικής με τη βυζαντινή. Ας μην ξεχνάμε ότι τον καιρό εκείνο στους μεγαλύτερους ναούς της Αθήνας εκτελούσαν πολυφωνικές συνθέσεις που σε τίποτα δεν συμφωνούσαν με το βυζαντινό μέλος. Ο Σακελλαρίδης ήρθε και με τον τρόπο του έστρεψε τον κόσμο και πάλι προς τις παραδόσεις. Προσπάθησε να ομαλοποιήσει το ρυθμό σεβόμενος τον τονισμό των λέξεων, τη στίξη, αλλά και το νόημα. Δεν κατέστρεψε τον ελληνικό λόγο των ύμνων χάριν επιδείξεως φωνητικών δυνατοτήτων όπως άλλοι, οι μελωδικές του γραμμές παρέμειναν λιτές και δωρικές, πολέμησε τη ρινοφωνία και εν γένει την κακή προφορά των φθογγοσήμων, αλλά και του λόγου, εφάρμοσε τη φυσική κλίμακα, και όχι κάποια παράφωνη και τέλος δεν επέβαλε καμμιά τετραφωνία. Η μουσική του Σακελλαρίδη, όπως την έψαλε αυτός ο ίδιος δεν έφτασε ως τις μέρες μας. Ακόμα και οι πιο γνωστοί συνεχιστές του (Καψάσκης) απομακρύνθηκαν σε πολλά σημεία από το δάσκαλό τους, κυρίως στο ύφος και τις εναρμονίσεις. Οι δεύτερη και τρίτη φωνή, όπου αυτή έμπαινε, δεν ακουγόταν στην ίδια ένταση με την πρώτη. Ο Ιωάννης Σακελλαρίδης, ακόμα κι αν ορισμένους τους ενοχλεί, θα ζει όσο υπάρχουν ελληνικές εκκλησιές και με το ανυπέρβλητο ΦΩΣ ΙΛΑΡΟΝ θα φωτίζει τους εσπερινούς μας (κυριολεκτικά και μεταφορικά). Αν οι ψαλτάδες μας αποφάσιζαν δίχως παρωπίδες και αγκυλώσεις να μελετήσουν τα βιβλία του, θα βελτιωνόταν το τόσο χαμηλό τους καλλιτεχνικό επίπεδο που τρέπει σε φυγή πολλούς πιστούς. Ιδού τι έγραφε ο μακαριστός Χριστόδουλος για το σύστημα του Σακελλαρίδη: "Το επικρατήσαν παρ’ ημίν εν πολλοίς σύστημα του Ι. Σακελλαρίδη, αποτελούν διασκευήν επι το απλούστερον των βυζαντινών μελών, δεν πρέπει να θεωρήται απόβλητον από πλευράς ύφους, δεδομένου ότι κατά βάσιν είναι σύστημα μονόφωνον, ενώ η αρμονία του (τρίφωνος συμφωνία) όπου εφηρμόσθη δεν προσέκρουσεν εις τας γενικάς του εκκλησιαστικού μέλους απαιτήσεις. Άλλωστε μη λησμονώμεν ότι η αξία του έργου του Σακελλαρίδου δεν έγκειται τόσον εις το αρμονικόν του σύστημα, όσον εις την προσπάθειάν του προς ρυθμικήν και μελωδικήν αποκατάστασιν των ασμάτων ίνα ταύτα προσαρμόζωνται προς την έννοιαν του ποιήματος".
ΑπάντησηΔιαγραφήΑγαπητέ, παρόλο που διαφωνούμε με ισχυρά επιχειρήματα (τα οποία δεν είναι του παρόντος να αναπτύξουμε - άλλωστε δεν κινδυνεύει σήμερα η εκκλησιαστική μας μουσική από τον Σακελλαρίδη), σας ευχαριστούμε για την κατάθεση των απόψεών σας και σας ευχόμαστε υγεία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣΤΑΠΟ. 12 Φεβρουαρίου 2021 - 7:20 π.μ.
ΔιαγραφήὙπέροχη ἡ ὅλη περὶ Σακελλαρίδου συζήτησις στὸ Ψαλτολόγιο κ. ἀ. Ἔχω ἐργασθεῖ γιὰ περίπου δύο δεκαετίες γιὰ τἠν καθαρογράφηση ὁλοκλήρου τοῦ βυζαντινοῦ ἔργου τοῦ Σακελλαρίδη περιλαμβανομένης καὶ τῆς - κατ'ἐμὲ - ἀναγκαίας σημειογραφικῆς ἄναθεωρήσεως, παρ'ὅλον ποὺ ὁ δάσκαλός μου, ἅριστος μουσικὸς Μιχαήλ Χατζής μάς τόνιζε ἐπανειλημμένως πώς ὁ Σακκελλαρίδης ἀπέφευγε συστηματικὰ τὴ χρῆσι τοῦ Συνεχοῦς Ἐλαφροῦ! Ἡ τεράστια αὐτῆ προσπάθεια ἀπέφερε πέντε θαυμάσιους τόμους τοὺ ὅλου βυζαντινοῦ θυσαυροῦ τοῦ μεγάλου μουσουργοῦ μας, χωρίς τὴν παραμικρὴ ἀλλαγή στὴν μελωδικὴ γραμμὴ του, καὶ ἥμουν "παιδιόθεν", ἀπὸ τὰ χρόνια ἐκεῖνα στὴ χορωδία τῆς Μητροπόλεως θαυμαστής του· καἰ τώρα ἐκόμη περισσότερο μἐ τἠν ἐνδελεχὴ μελέτη τοῦ ἔργου του. Μεγίστη θλίψι λοιπόν, μοῦ προκαλεῖ πάντα ὅλη αὐτή ἡ εἰς τὸ διηνεκὲς ἀνηλεὴς κριτική τῶν Ψάχων, Τσατσαρώνιδων (ἦταν κι'αὐτὸς δάσκαλός μου γιὰ ἕνα φεγγάρι}, Ἀγγελοπούλων κ. ἄ. καὶ θαυμάζω καὶ χαίρομαι γιὰ ἀναλύσεις μουσικολόγων ὅπως οἱ Πουλόπουλος, Κατσανεβάκης κ. ἄ., ὥς καὶ ἡ ἀνωτέρω ἐν τέλει παρατιθεμἐνη. Τέλος, σοβαρὴ ἐπιθυμία μου εἶναι νὰ ἀνεβάσω ἀτόφιους τοὺς πέντε προαναφερθέντες τόμους μου τοῦ βυζαντινοῦ Σακελλαριδείου ἔργου ποὺ ἔχω ὀνομἀσει "Νέα Μεγάλη Ἱερὰ Ὕμνωδία" πρᾶγμα ποὺ μέχρι σήμερα μἐ τόν τεράστιο ὅγκο τῆς ἐργασίας μου, ποὺ περιελἀμβανε καἰ ἕνα τόμο "Χορωδιακὴ Λειτουργία καὶ Μ. Ἑβδομάδα", δὲν βρῆκα ποτὲ τὸν καιρὸ νά ἐκπαιδευτῶ καὶ ἀνακαλύψω τὸν τρόπο ἀναρτήσεως ἕνός τόσο μεγάλου ἔργου. Ἄλλ'εὐελπιστῶ καὶ πιστεύω πὼς παρἂ τὰ 90 μου ὅ Κύριος θὰ μοῦ δώσει λίγο ἀκόμη χρόνο καὶ γι'αὐτό.
Θερμῶς εὐχαριστῶ διὰ τὴν φιλοξενίαν.
ΣΤΑΠΟ