«Τοὺς ἐπὶ τὸ ψάλλειν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις παραγινομένους βουλόμεθα, μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι καὶ τὴν φύσιν πρὸς κραυγὴν ἐκβιάζεσθαι, μήτε τι ἐπιλέγειν τῶν μὴ τῇ ἐκκλησίᾳ ἀρμοδίων τε καὶ οἰκείων· ἀλλὰ μετὰ πολλῆς προσοχῆς καὶ κατανύξεως τὰς ψαλμῳδίας προσάγειν τῷ τῶν κρυπτῶν ἐφόρῳ Θεῷ. Εὐλαβεῖς γὰρ ἔσεσθαι τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ τὸ ἱερὸν ἐδίδαξε λόγιον» (Κανών ΟΕ' τῆς ΣΤ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου)

Τρίτη 30 Οκτωβρίου 2012

Ο Αθανάσιος Καραμάνης για το "Πατριαρχικό Ύφος"

Στη μνήμη του μεγάλου δασκάλου Αθανασίου Καραμάνη, που κοιμήθηκε φέτος σε ηλικία 101 ετών, παραθέτουμε μια επιστολή του που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Ιεροψαλτικά Νέα", ακριβώς 40 χρόνια πριν και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 1972. Παράλληλα αναρτούμε και μια ηχογράφησή του για τους φιλόμουσους αναγνώστες μας. Αιωνία του η μνήμη
 
 

Δευτέρα 29 Οκτωβρίου 2012

Μουσικές νουθεσίες υπό του μουσικολογιωτάτου π. Διονυσίου Αγιοκυπριανίτου

Ο Ιερομόναχος πατήρ Διονύσιος, Πρωτοψάλτης της Ιεράς Μονής Αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης, ανταποκρίθηκε ευγενώς στο αίτημά μας απαντώντας μας σε κάποια ερωτήματα που του θέσαμε. Τον ευχαριστούμε θερμώς και ευχόμαστε τόσο στον ίδιο, όσο και σε ολόκληρη την Αδελφότητα της Μονής, υγεία και κάθε ευλογία. Ο Κύριος να τους ενδυναμώνει στο πολύπλευρο έργο τους.
 
 
1. Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική και ο σκοπός της
 
 
Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική (Β.Μ. στο εξής), όπως ακριβώς τιτλοφορείται, είναι η λατρευτική Μουσική της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπως διαμορφώθηκε κυρίως στα Βυζαντινά χρόνια.
Κύριος σκοπός της Β.Μ. είναι η μουσική απόδοση του υμνογραφικού λόγου. Είναι δηλαδή λατρεία λογική και όπως ο λόγος της υμνογραφίας έχει χαρακτήρα προσευχητικό, έτσι και η μουσική επένδυσή του πρέπει να έχει ήθος προσευχητικό. Κατά την γνώμη του Παπαδιαμάντη η Β.Μ. είναι πράγμα "αβρόν", δηλ. λεπτό, απαλό και ευγενές. Ο δε αλησμόνητος Φ. Κόντογλου είπε ότι, όπως κάθε άνθρωπο τον εκφράζει ο τρόπος που μιλάει, που κινείται, που φέρεται, έτσι και την Ορθοδοξία την εκφράζει ο ύμνος, η ψαλμωδία, η ζωγραφική της. Αν αρνηθής την έκφρασή της, αρνιέσαι την ίδια την Ορθοδοξία.
 
 
2. Ο αείμνηστος π. Δοσίθεος και η σχέση του με την Ι. Μ. Αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης
Ο Γέρων Δοσίθεος Κατουνακιώτης (1912-1991) υπήρξε σοφός διδάσκαλος, άριστος εκφραστής και τέλειος μελοποιός της Β.Μ. Τα πρώτα μαθήματα έλαβε από πρόσφυγες ιεροψάλτες. Στο Άγιον Όρος είχε την ευκαιρία να ακούσει τους καλύτερους Αγιορείτες Μουσικούς αλλά και να διδάξει πολλούς Μοναχούς την Β.Μ. Η καλλιφωνία του και η επιδεκτικότητα που διέθετε συνετέλεσαν ώστε να αποκτήσει σε τέλειο βαθμό μαθήσεως ολοκληρωμένη μουσική παιδεία. Ιδιαίτερο γνώρισμά του είναι η αυθεντική ερμηνεία των κλασσικών μαθημάτων με τις ορθές και γνήσιες αναλύσεις των θέσεων. Ακούγοντας κανείς τις μαγνητοφωνήσεις του (άφησε ακούσματα όλων των κλασσικών μαθημάτων) καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο σοφός Γέροντας το επίμαχο θέμα των αναλύσεων το αντιμετώπισε διττώς. Εννόησε δηλαδή ότι έχουμε να κάνουμε με αναλύσεις που γράφονται (πρόκειται για θέσεις που άλλοτε βρίσκονται σε σύντμηση και άλλοτε σε ανάλυση) και αναλύσεις που δεν γράφονται, αλλά μόνον εκφράζονται κατά την ερμηνεία, ανάλογα με την σύνθεση των χαρακτήρων. Στη δεύτερη και δυσκολότερη περίπτωση ακολούθησε πιστά τις αναλύσεις του Ιακώβου Ναυπλιώτου, του πιό γνήσιου εκφραστή του Πατριαρχικού λεγομένου ύφους.
Ο Γέρων Δοσίθεος στα τελευταία χρόνια της ζωής του εδίδαξε τη μουσική στην Ιερά Μονή Αγίου Κυπριανού Φυλής, στην οποία και εμπιστεύθηκε όλο το έργο του.
 
 
3. Παρουσίαση του μουσικού εκδοτικού έργου της Μονής (έντυπο - ηχητικό)
 
Η Ιερά Μονή μας εξέδωσε τα εξής Μουσικά Βιβλία του Γέροντος Δοσιθέου Κατουνακιώτου: α) Δοξαστάριον, β) Λειτουργικά, γ) Μικρά Οκτώηχος, δ) Μουσικόν Τριώδιον, ε) Οκτάηχον Εβδομαδάριον, και στ) Παραλειπόμενα του Τριωδίου.
Επίσης, παρήγαγε το έργο "Οκτώηχος Κυψέλη"-Α΄ και Β΄ ήχοι, όπου σε δύο δίσκους-CD [εντός μιάς θήκης και με βιβλίο] ψάλλει ο γ. Δοσίθεος.
 
 
4. Το "ορθώς ψάλλειν"
 
Περί του "ορθώς ψάλλειν", απαιτείται πρώτα σωστή διδασκαλία από έμπειρο δάσκαλο-ψάλτη (όχι μόνο μουσικοδιδάσκαλο ή μουσικολόγο*), του πρακτικού και θεωρητικού μέρους της Β.Μ. Κατόπιν, είναι αναγκαία η πολύχρονη παραμονή σε ψαλτικό αναλόγιο κάτω από ψάλτη που να διαθέτει γνήσιο ύφος και την ψαλτική τέχνη. Όσον αφορά το ύφος, αυτό δεν διδάσκεται αλλά προσλαμβάνεται ανάλογα με την δεκτικότητα του μαθητού. Το ύφος βέβαια ποικίλλει κατά περιοχές. Υπάρχει Αθηναϊκό ύφος, Σμυρναίϊκο ύφος, Αγιορειτικό ύφος. Κατά τη γνώμη των ειδικών, το τελειότερο είναι το απλό και απέριττο ύφος της Μ.τ.Χ.Ε., που ακολούθησαν κυρίως οι Θεσσαλονικείς Πρωτοψάλτες και όσοι ευτύχησαν να ακούσουν τους Άρχοντες του Πατριαρχικού Ναού Κωνσταντινουπόλεως.

 
5. Συμβουλές στους νέους ιεροψάλτες
 
Τέλος, ταπεινά συμβουλεύουμε τους νέους ιεροψάλτες να είναι πολύ προσεκτικοί στο τί ακούνε κυρίως από το διαδίκτυο, που υπάρχουν πλήθος σελίδες. Αν θέλουν να βαδίσουν σωστή και αξιόλογη ιεροψαλτική σταδιοδρομία, να ακούν μόνο τους Μεγάλους διδασκάλους του Πατριαρχείου, κατά δεύτερο λόγο τους μαθητές τους, αλλά και τους αυθεντικούς ιεροψάλτες του Άθω.
 
--------
(*) Η διδασκαλία της Β.Μ. στην Σχολή της Χάλκης είχε ανατεθεί αποκλειστικά στους Πρωτοψάλτες της Μ.Χ.Ε.


Σημείωση "Ψαλμωδίας": Στη επίσημη ιστοσελίδα της Ιεράς Μονής μπορείτε να ακούσετε και ηχογραφήσεις από τον μουσικό χορό των Αγιοκυπριανιτών Πατέρων: http://www.synodinresistance.org/Publications_el/ChurchMusic.html
Παραθέτουμε ένα δείγμα από την χορωδία:
 "Όσοι εις Χριστόν" / Δύναμις - Δοσιθέου Μοναχού

Παρασκευή 26 Οκτωβρίου 2012

Εις την εορτήν της Πεντηκοστής (οκτάηχον) - Νεκταρίου Μοναχού Βλάχου

Από το ψηφιακό αρχείο της Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας. Το δακτυλογραφημένο κείμενο είναι προσφορά της αξιότιμης κ. Ελένης Ντόβα εκ Βόλου, την οποία θερμώς ευχαριστούμε και ευχόμαστε υγεία σε αυτήν και την οικογένειά της. Το παρακάτω μάθημα για την εορτή της Πεντηκοστής, βρίσκεται στον εικονιζόμενο χειρόγραφο κώδικα με τίτλο "Καλλίφωνος Αηδών". Να σημειωθεί πως ο Μοναχός Νεκτάριος Βλάχος, είναι διαφορετικό πρόσωπο από τον Μοναχό Νεκτάριο Κατσαρό, ο οποίος εξέδωσε το ομότιτλο, διαφορετικό  όμως σε περιεχόμενο, μουσικό βιβλίο "Καλλίφωνος Αηδών".
 
 

Καλλίφωνος Αηδών (εις την εορτήν της Πεντηκοστής)

Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2012

ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΚΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ


ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΛΟΥΣ


-Όταν ψάλλουμε χορωδιακά δεν φωνάζουμε υπέρ το δέον. Δεν πρόκειται για διαγωνισμό για το ποιος έχει την πιο δυνατή ή την καλύτερη φωνή, αντιθέτως ο σκοπός είναι η επίτευξη ενός ομοιόμορφου-και συνεπώς όμορφου- ακούσματος, που σκοπό έχει να διεγείρει το θρησκευτικό συναίσθημα των ακροατών.
-Ειδικά για την ένταση, ούτε φωνάζουμε για να καλύψουμε τους συναδέλφους μας, ούτε ψάλλουμε άψυχα βασιζόμενοι στους άλλους. Παν μέτρον άριστον.
- Προσέχουμε την ορθοφωνία μας. Το «α» να είναι «α» όχι «ο» ούτε «ε» και ούτω καθεξής. Ψάλλουμε όπως μιλάμε, όχι παραμορφωμένα ή με τη μύτη.
-Γνωρίζουμε το μάθημα, μέλος και παραλλαγή, αλλά κυρίως εστιάζουμε στα λόγια του κειμένου, γιατί αν κατανοήσουμε το νόημα, εκφράζουμε ψάλλοντας καλύτερα τα νοούμενα. 
-Προσοχή στον χρόνο μας. Επειδή το χορωδιακό ψάλσιμο είναι ουσιαστικά συμψαλμωδία, πρέπει να είμαστε απόλυτοι στη διάρκεια των χρόνων ή των παύσεων που θα εκτελούμε. Σε αυτό βοηθάει πολύ η καταμέτρηση με απλό χρόνο (1 χρόνος=1 θέση+1 άρση)
-Επειδή οι χαρακτήρες εκτελούνται ποικιλοτρόπως, στην περίπτωση, που δεν έχουμε συμφωνήσει σε μία εκτέλεση, ψάλλουμε απλά χωρίς αυθαίρετα ποικίλματα. Γι' αυτό η αναλυτική γραφή είναι καταλληλότερη για χορωδία η οποία αποτελείται από ψάλτες που δεν έχουν την ίδια μουσική παιδεία.


ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΙΣΟΚΡΑΤΗΜΑΤΟΣ

-Το ισοκράτημα γίνεται κυρίως στη βάση του τετραχόρδου, που κινείται το μέλος, ή συνεχόμενα στην βάση του ήχου, χωρίς συνεχείς αρμονικές εναλλαγές.
-Το ισοκράτημα είναι συμψαλμωδία και πρέπει να γίνεται με την εκφορά των συλλαβών του κειμένου και όχι με βόμβο (με κλειστό στόμα-μπους φερμέ) ούτε αναπαράγοντας ένα φωνήεν (αααα, εεεε).
-Το ισοκράτημα στις αναπνοές και τις παύσεις διακόπτεται μαζί με το μέλος και δεν συνεχίζει αυτόνομα ή κατά βούληση. Παράλληλα, μετά την παύση, δεν μπαίνει πριν το μέλος, αλλά ταυτόχρονα. Να ακούγονται όλες οι φωνές σαν μία.
-Οι ισοκράτες δεν πρέπει να φωνάζουν περισσότερο από τους ψάλτες, γιατί το ισοκράτημα είναι βοηθητικό στοιχείο που συνοδεύει το μέλος, δεν πρέπει να το καλύπτει.
-Το ισοκράτημα πρέπει να γίνεται με σιγουριά, πατώντας σταθερά στον φθόγγο, προσέχοντας να μη φαλτσάρουμε.
-Οι ισοκράτες οφείλουν να γνωρίζουν άπταιστα (παραλλαγή και μέλος) το ψαλλόμενο μάθημα.
-Οι ισοκράτες πρέπει να κρατάνε σταθερή την ένταση του ισοκρατήματος, χωρίς αυξομειώσεις που επηρεάζουν συνολικά την ένταση του ψαλλομένου μαθήματος.
-Το ισοκράτημα είναι σημαντικότατο, γιατί αναδεικνύει το μέλος. Είναι το άλας της χορωδιακής εκτέλεσης. Χωρίς ισοκράτες δε μπορούμε να μιλάμε για χορωδία.
 
ΑΚΟΥΣΑΤΕ ΑΚΟΥΣΑΤΕ ΠΩΣ ΑΚΟΥΓΕΤΑΙ ΜΙΑ ΤΕΤΟΙΑ ΧΟΡΩΔΙΑ:
 

Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2012

Μοναχός Νεκτάριος Κατσάρος (1896 - 1973)

 
Ο Ζηλωτής Αγιορείτης Μοναχός Νεκτάριος Κατσάρος, γεννήθηκε στο Φανάρι Καρδίτσας και φοίτησε στο Γυμνάσιο της Λάρισας. Το 1913, κατά το τελευταίο έτος του Γυμνασίου, και σε ηλικία 17 ετών, αναχώρησε για το Άγιον Όρος, όπου έγινε Μοναχός με το όνομα Νεκτάριος, από Νεοκλής, που ήταν το κοσμικό του.

Μετά την αλλαγή του ημερολογίου (1924) συμμετείχε στην ίδρυση του «Ιερού Συνδέσμου των Ζηλωτών Αγιορειτών Μοναχών» και συνέβαλλε στον αγώνα του «Συλλόγου των Ορθοδόξων». Κατά τα έτη 1927-1930, μαζί με τον Αρχιμανδρίτη Ακάκιο Παπά –μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο των Γ.Ο.Χ.- περιήλθαν σε όλη την επαρχία διαφωτίζοντες τον λαό και ιδρύοντες παραρτήματα της Κοινότητος των Γ. Ο. Χ.

Το 1930 εγκαταστάθηκε στο Λαυριωτικό κελλί «Άγιος Αθανάσιος» (Καρυές) και ίδρυσε το «Αγιορειτικό Τυπογραφείο» κατόπιν υποδείξεως του Ελευθερίου Βενιζέλου. Υπήρξε κάτοχος πολλών μουσικών χειρογράφων τα οποία εξέδωσε στα βιβλία "Μουσικός Θησαυρός Θείας Λειτουργίας" σε δύο τόμους (1931), "Καλλίφωνος Αηδών" (1933) και "Μουσικός Θησαυρός του Εσπερινού" (1935).


Στις 6-1-1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς για αντιστασιακή δράση και καταδικάστηκε σε 2 έτη φυλάκιση, ενώ οι υποτακτικοί του Θεοφύλακτος και Παντελεήμων (Νανόπουλοι) στάλθηκαν στο Νταχάου.

Το 1968 έμεινε ανάπηρος από ατύχημα στη σπονδυλική του στήλη. Κοιμήθηκε στις 20-8-1973.

Αιωνία του η μνήμη!
Υ.Γ. Το μοναδικό δικό του μάθημα που περιέχουν τα βιβλία του είναι το παρακάτω "Άξιον εστίν" εμπνευσμένο από την ομόηχη αργή δοξολογία του Πέτρου Βυζαντίου.
 

ΙΕΡΟΨΑΛΤΙΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ

Τρίτη 16 Οκτωβρίου 2012

ΜΑΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ


Για την εκμάθηση της εκκλησιαστικής βυζαντινής μουσικής, υπάρχουν δύο κύριοι δρόμοι που μπορεί να ακολουθήσει κανείς, ανάλογα, με την κεντρική του επιθυμία. Αν επιθυμία του είναι η επαγγελματική αποκατάσταση ή η όποια φιλοδοξία, χωρίς να ενδιαφέρεται απαραίτητα για την Παράδοση, τότε μπορεί να πάει σε ένα οποιοδήποτε αναγνωρισμένο Ωδείο να μαθητεύσει, να αποκτήσει το Πτυχίο και το Δίπλωμά του, και να βρει εργασία σε ένα ναό και παράλληλα αν επιθυμεί να εργαστεί στη δημόσια ή ιδιωτική εκπαίδευση. Αν η βασική επιθυμία του είναι να μάθει να ψάλει με βάση την Παράδοση, τότε πρέπει να ακολουθήσει έναν δύσβατο και πολύ πιο δύσκολο δρόμο.
Η δυσκολία σε αυτήν την περίπτωση έγκειται στην υπερπροσπάθεια που πρέπει να κάνει ο μαθητής της εκκλησιαστικής μουσικής σήμερα, μια υπερπροσπάθεια που αφορά την εκκαθάριση και αυστηρή επιλογή των ακουσμάτων του, αλλά και εν γένει την προσεκτική επιλογή όλων των οπτικοακουστικών μέσων διδασκαλίας, που θα χρησιμοποιήσει. Αρωγός  και συμπαραστάτης σε μια τέτοια προσπάθεια πρέπει να είναι ο δάσκαλος, στου οποίου την επιλογή πρέπει αρχικά να επικεντρωθεί ο μαθητής.
Τροχοπέδη στην παραδοσιακή εκμάθηση της εκκλησιαστικής μουσικής αποτελούν σήμερα και δύο βασικοί παράγοντες: ο πρώτος είναι το πλήθος των πληροφοριών και ο καταιγισμός των ακουσμάτων, που έχουν επιτευχθεί αμφότερα με τη βοήθεια της τεχνολογίας και το δεύτερο η διαστρέβλωση της Παράδοσης - διαστρέβλωση που επιτελείται στο όνομα της Παράδοσης -, από σχολές και δασκάλους. Άλλοι παράγοντες είναι η προσωπολατρία και οι κοινωνικές σχέσεις. Με την πρώτη, κάποιος δάσκαλος θεωρείται αυθεντία και εντάσσονται στην Παράδοση και προσωπικά του στοιχεία, που δεν έχουν σχέση με αυτήν, ενώ με τις δεύτερες, οι οποίες συνδέονται άμεσα και με οικονομικά οφέλη, δεν υπάρχει αντίδραση ακόμη και σε περίπτωση ολοφάνερης διαστροφής της Παράδοσης, αφενός λόγω «καλής συμπεριφοράς» δήθεν, αφετέρου, για να υπάρχει η ελευθερία να δρα κανείς, όπως θέλει χωρίς να απολογείται.
Αντίδοτο όμως στα αρνητικά αυτά στοιχεία αποτελούν τα παρακάτω βήματα για αυτόν που θα επιλέξει συνειδητά να μαθητεύσει στο διδασκαλείο της Παράδοσης: 1. Έρευνα περί του τι είναι Παράδοση και ποιοι οι φορείς της, 2. Εύρεση δασκάλου, ο οποίος πρέπει να είναι μύστης της Παράδοσης και καθοδηγητής, 3. Αυστηρά επιλεγμένα ακούσματα, 4. Καμία ενασχόληση με άλλη μουσική και κυρίως την ευρωπαϊκή. Για όλα τα παραπάνω θα αναφερθούμε αναλυτικά σε σχετικά θέματα.